Common Ground in 2025: Toekomstbestendige gemeentelijke informatievoorziening

Wanneer je iemand de vraag 'Wat is Common Ground?' stelt, krijg je waarschijnlijk een warrig antwoord. Common Ground is een relatief 'nieuw' begrip en lastig uit te leggen. Daarom vind je op deze pagina alles wat je moet weten over Common Ground, in duidelijke taal, beknopt en overzichtelijk. We vertellen je wat Common Ground is en waarom het nodig is.

We behandelen de oplossing die de Common Ground visie biedt en welke partijen samenwerken om dit te realiseren. Tot slot geven we je onze visie op Common Ground.

Wat is Common Ground?

Common Ground is een gedachtengoed voor een nieuwe manier van informatievoorziening voor de publieke sector. Het gaat over het scheiden van applicatie en data, informatieverwerking en het standaardiseren van processen. Door data direct op te vragen bij de bron door middel van API's maak je een einde aan het veelvoudig kopiëren en opslaan van data. Hiermee voorkom je fouten en bespaar je tijd en kosten. Het standaardiseren van processen maakt data-uitwisseling makkelijker, betrouwbaarder en veiliger.

De informatiekundige visie achter Common Ground

Common Ground heeft een informatiekundige visie. Dit betekent dat afspraken en standaarden zoveel mogelijk binnen de hele overheid worden toegepast. De gegevens van processen moeten breed beschikbaar zijn voor verschillende toepassingen. Deze gegevens komen uit bronregistraties. Dit zijn belangrijke databases waar de overheid alle officiële gegevens in bewaart en bijhoudt. Denk bijvoorbeeld aan de gegevens over waar mensen wonen of welke auto's zij bezitten.

Doel van Common Ground is het creëren van een moderne gemeente, die digitaal werkt, transparant en duurzaam is, zorgt voor toegankelijke dienstverlening en de privacy van inwoners beschermt.

Hoewel Common Ground is begonnen om de informatievoorziening van gemeenten te verbeteren, nemen ook andere organisaties uit de publieke sector deze werkwijze over. Bijvoorbeeld omgevingsdiensten, provincies en waterschappen.

Aansluiting van Common Ground op de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI)

De Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) zorgt voor een uniforme manier van digitale informatie-uitwisseling tussen overheidsorganisaties. Common Ground is de gemeentelijke versie hiervan en helpt gemeenten om beter aan te sluiten op deze landelijke infrastructuur.

Meer over de GDI vind je op de website van Digitale Overheid.

Waarom is Common Ground nodig?

Een versnipperde infrastructuur maakt applicatieontwikkeling en data-uitwisseling kwetsbaar, terwijl de hoeveelheid en frequentie van data-uitwisseling sterk toeneemt. Gemeenten en de VNG willen een gezamenlijke aanpak om zich klaar te maken voor de toekomst en veilige, betrouwbare en efficiënte dienstverlening te garanderen.

De uitdagingen van het huidige IT-landschap van de publieke sector

Veel gemeenten houden zich vast aan eigen processen. Gemeente A gebruikt een applicatie om gegevens op te halen. Deze applicatie doorloopt een bepaalde processtructuur om de gegevens op te slaan. Zo'n proces heet een 'silo'. Elke silo heeft een eigen database. Met een koppeling kopieer je gegevens van silo 1 naar silo 2. Van silo 1 naar silo 3. Of van silo 2 naar silo 3 én 4. Gemeente B doet precies hetzelfde, maar dan met een andere applicatie, volgens eigen processen en naar eigen silo's.

Zo ontstaat er een warboel aan informatiestromen. Door de vele kopieën wordt het onduidelijk welke informatie de juiste is. Gemeenten creëren steeds eigen databases, waardoor deze versnippering van informatie in standgehouden wordt.

Deze manier van werken is ingewikkeld, kost veel tijd en geld, en is alles behalve duurzaam. Organisaties kunnen moeilijk met elkaar samenwerken door slechte integratie van de verschillende silo-applicaties. Ook de verantwoording van de datareplicatie is lastig. Het is moeilijk te herleiden waar de originele data vandaan komt. Daarnaast zijn gemeenten afhankelijk van leveranciers, die over de kennis van de systemen beschikken. Soms ontstaat er 'vendor lock-in'. Dan ben je als organisatie zo afhankelijk van je leverancier dat je zelf niks in kan richten, meer geld kwijt bent en vaak extra applicaties moet afnemen bij dezelfde leverancier om alles goed in werking te houden. Met Common Ground komt hier verandering in.

Betere dienstverlening voor burgers en bedrijven

Het gebrek aan flexibiliteit binnen gemeenten leidt tot een achterblijvend niveau van dienstverlening aan inwoners en ondernemers. Dit kan irritatie en problemen opleveren voor burgers en bedrijven.

Ook binnen de gemeente zelf ontstaan er irritaties en problemen. Medewerkers van het klantcontactcentrum (KCC) ervaren onnodige werkdruk doordat ze dagelijks door 15 tot 20 open schermen moeten navigeren. Dit is kostbare tijd die ook besteed kan worden aan direct contact met inwoners en ondernemers.

Wettelijke noodzaak en veiligheidsrisico's

Binnen de publieke sector zijn dit relevante wetten om aan te voldoen als het aankomt op IT-dienstverlening:

• Algemene Wet Bestuursrecht (AWB)
• Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)
• Wet digitale overheid (Wdo)
• Wet modern elektronisch bestuurlijk verkeer (Wmebv)
• Wet Digitale Toegankelijkheid
• Wet digitale veiligheid

De huidige werkwijze maakt het voor gemeenten niet altijd mogelijk om te voldoen aan wetgeving op het gebied van informatievoorziening. Verder vormen verouderde systemen een veiligheidsrisico, waar cybercriminelen gebruik van maken. Belangrijk dus dat er een uniforme werkwijze komt.

De Common Ground oplossing

Om Common Ground te realiseren zijn er principes bedacht, deze dienen als leidraad. Er wordt gebruik gemaakt van het 5-lagenmodel als architectuur. Door te werken volgens het Common Ground gedachtengoed verschuift de rol van de overheid naar beheerder van een platform ecosysteem.

Common Ground realisatieprincipes

Common Ground streeft ernaar om het aantal kopieën te beperken en zoveel mogelijk informatie bij de originele bron op te vragen. Want hoe meer kopieën er zijn, hoe meer databases er ontstaan en hoe groter het risico op datalekken of cyberaanvallen. Om dit te realiseren zijn een aantal principes opgesteld:

• Gemeenten, ketenpartners, marktpartijen en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) werken samen in een community om Common Ground te realiseren.
• De ontwikkeling gebeurt flexibel, stap voor stap en met feedbackmomenten (agile).
• De nieuwe architectuur vervangt geleidelijk de bestaande architectuur.
• Kansen voor nieuwe technologie worden benut, mits ze meerwaarde bieden.
• Open source software wordt gestimuleerd om samenwerking, hergebruik en transparantie te bevorderen.
• Er wordt een gelaagd architectuurmodel gebruikt, waarbij hogere lagen alleen functionaliteit aanroepen van de laag er direct onder.
• Gegevens worden veilig, betrouwbaar, transparant en snel uitgewisseld door de FSC-standaard (Federatieve Service Connectiviteit) te volgen.

Common Ground architectuur: het 5-lagenmodel

De architectuur van Common Ground is opgebouwd in vijf lagen. Dit wordt het 5-lagenmodel genoemd. We benaderen het model van onderen naar boven. De verschillende lagen staan voor de fasen van informatieverwerking volgens de Common Ground visie. De onderste lagen zorgen voor de standaard opslag en toegankelijkheid van gegevens en diensten. De bovenste lagen richten zich op het leveren van producten en diensten. De middelste laag verbindt ze met elkaar en zorgt voor veilige en gestandaardiseerde gegevensuitwisseling.

Laag 1: Interactie

De gebruiker communiceert en interacteert met de gemeente via een formulier op een website of app. Bijvoorbeeld het doorgeven van een verhuizing.

Laag 2: Proces

Op basis van deze interactie wordt het juiste proces uitgevoerd via bijvoorbeeld een zaaksysteem of vergunningensysteem. In het geval van een verhuizing loopt dat proces via een systeem dat zaken afhandelt. De aanvraag wordt automatisch doorgezet naar het zaaksysteem, waar het proces voor adreswijzigingen wordt gestart. De gemeente kan hier de voortgang van de aanvraag volgen en waar nodig aanvullende stappen uitvoeren.

Laag 3: Integratie

In de integratielaag wordt gecontroleerd of het overdragen van de gegevens op een veilige manier verloopt en of de aanvraag gegrond is. Voor een verhuizing worden vragen gecheckt als: 'bestaat deze persoon wel?', 'bestaat het nieuwe adres?', 'is het adres een woonbestemming of gaat het om een kantoorpand?', etc.

Wanneer de data nieuwe gegevens bevat, wordt dit op een veilige manier aangepast in alle andere databases.

Laag 4: Service

Gegevens worden via API-koppelingen uitgewisseld zonder een kopie te maken. Dit kunnen API's zijn van allerlei instanties, zoals Kadaster (eigendomsinformatie), CBS (Statistieken over Nederland), DUO (Studiefinanciering), etc. Voor het doorgeven van een verhuizing wordt gebruik gemaakt van de BRP API (basisregistratie personen). Hierover later meer.

Laag 5: Data

Dit is het fundament van Common Ground. In deze laag worden alle gegevens van gebruikers, zoals burgers en bedrijven, op een gestandaardiseerde en uniforme manier opgeslagen en beheerd in databases (informatiesilo's).

De Common Ground 'App Store': een platform ecosysteem

Met de komst van Common Ground verandert de rol van de overheid. In plaats van standaard software inkopen, houdt zij nu regie over een ecosysteem aan kleinere applicaties die verschillende partijen ontwikkelen, een 'platform ecosysteem'.

De 'app store' volgens de Common Ground visie bestaat uit applicaties die dienen als koppeling voor informatieuitwisseling. Dit zijn de API-koppelingen uit de servicelaag van het 5-lagenmodel. Deze applicaties moeten voldoen aan een set standaarden, modules en organisatieprocessen. Het platform ecosysteem is open source, om transparantie en veiligheid te waarborgen.

De technische basis van Common Ground

Voor elke laag komt een andere techniek van pas: Cloud of SaaS-applicaties, API's, vernieuwde versleutelde registers, NLX (tot 2025) en FSC (Federatieve Service Connectiviteit) (vanaf 2025):

Cloud en SaaS-applicaties: Software en infrastructuur die via de cloud worden aangeboden. Overheden hoeven geen eigen servers te onderhouden en kunnen direct gebruik maken van deze diensten. Dit levert lagere beheerkosten en schaalbaarheid op. Andere voordelen zij het uitvoeren van updates op een eenvoudigere manier, zonder lokale installatie, en je software blijft veilig. Deze software wordt gebruikt in de interactie en proceslaag.

API’s: Standaardinterfaces waarmee applicaties veilig en gestructureerd data kunnen uitwisselen. Voordeel van API's zijn de snellere en efficiëntere koppelingen tussen systemen. Door gebruik van API's kunnen systemen onafhankelijk van elkaar worden aangepast of vervangen, zolang ze maar dezelfde API-afspraken blijven volgen. De API's worden gebruikt in de servicelaag.

Vernieuwde versleutelde registers: Beveiligde databases waarin gegevens worden opgeslagen met moderne encryptie en strikt toegangsbeheer. Dit levert een hoger niveau van gegevensbeveiliging op en beschermt gevoelige informatie tegen ongeautoriseerde toegang. Dit wordt gebruikt in de integratielaag.

NLX: Een infrastructuur die gegevens gedecentraliseerd beschikbaar stelt zonder centrale opslag. NLX voorkomt dat gegevens dubbel worden opgeslagen en geeft organisaties meer controle over hun data-uitwisseling. NLX is software voor de integratielaag.

FSC: NLX en FSC zijn in theorie hetzelfde. FSC zorgt ook voor veilige en gecontroleerde gegevensuitwisseling binnen het Common Ground ecosysteem. FSC, onderdeel van het Federatief Data Stelsel (FDS) is ontwikkeld door de Vereniging Nederlandse Gemeente (VNG) en heeft een vernieuwde kijk op de wettelijke verplichtingen. Sinds 2025 is FSC de standaard binnen de integratielaag.

SaaS-oplossingen voor Common Ground

SaaS-applicaties vormen een belangrijk onderdeel van Common Ground. Gemeenten kunnen kiezen uit verschillende oplossingen die al beschikbaar zijn op basis van de Common Ground visie. Voorbeelden hiervan zijn applicaties voor:

• Zaakafhandeling en documentbeheer
• Burgerzaken en sociale dienstverlening
• Vergunningverlening en handhaving
• Data-analyse en rapportage
• Publiceren van informatie

Deze applicaties worden continu doorontwikkeld op basis van de behoeften van gemeenten. Leveranciers kunnen nieuwe functionaliteiten toevoegen zolang deze voldoen aan de Common Ground-standaarden. Dit zorgt ervoor dat gemeenten kunnen kiezen uit een groeiend aanbod van oplossingen die naadloos samenwerken binnen het ecosysteem.

Atabix levert deze SaaS-oplossingen. Benieuwd naar onze producten? Neem een kijkje in onze Atabix Suite of neem contact op voor meer informatie.

Organisatie en samenwerking binnen Common Ground

Om Common Ground te realiseren is een samenwerking nodig tussen veel verschillende partijen. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft hierin het voortouw. Er is een programmateam opgesteld dat bestaat uit vertegenwoordigers van verschillende gemeenten en de VNG. Het programmateam werkt samen met gemeenten, IT-leveranciers, ketenpartners en andere betrokken marktpartijen. Zij hebben afspraken gemaakt in het Groeipact.

Common Ground afspraken in het Groeipact

Het Groeipact helpt de deelnemende partijen om de Common Ground visie te realiseren. Hiervoor hebben ze een aantal afspraken gemaakt, waar alle partijen zich aan houden:

• Samenwerking binnen de wet - Alle deelnemers werken samen volgens de wetgeving om de doelen van Common Ground te realiseren. Ze houden zich aan de kernprincipes en gemaakte afspraken.
• Open voor nieuwe deelnemers - Organisaties die een duidelijk belang hebben bij Common Ground kunnen zich aansluiten bij het Groeipact. Ze moeten hiervoor een verzoek indienen.
• Eigen investering - Deelnemende organisaties dragen zelf de kosten voor hun medewerkers die deelnemen aan het Groeipact.
• Gezamenlijke strategiesessies - De deelnemers komen regelmatig samen om belangrijke onderwerpen te bespreken, zoals:
  • De toekomstvisie van Common Ground
  • Een stappenplan voor de ontwikkeling
  • Een aanpak voor de overgang naar het nieuwe systeem
  • Manieren om effectief samen te werken

Atabix' visie op Common Ground

Op dit moment zijn er verschillende API's met betrekking tot zaakgericht werken, de zogeheten ZGW API's. Deze API's hanteren dezelfde berichtstandaard, alle ZGW API's spreken dezelfde taal. Dit bevordert een soepele integratie voor overheidsorganisaties en maakt hen onafhankelijk van individuele leveranciers. De applicaties van Atabix voldoen aan deze standaard. Zo dragen we bij aan de doelstellingen van Common Ground en het beperken van 'vendor lock-in'.

De API's halen gegevens direct op bij de bron, dit maakt complexe bewerkingen overbodig en verlaagt kosten. In onze oplossingen zijn onder andere API's beschikbaar voor de Basisregistratie Personen, Basisregistratie Kadaster en Waardering Onroerende Zaken. Het rechtstreeks benaderen van deze gegevensbronnen vermindert fouten, maakt snellere aanpassingen mogelijk en vereenvoudigt het beheer van de API's. Dit verbetert dienstverlening aan inwoners en ondernemers, terwijl organisaties flexibeler en kostenefficiënter kunnen opereren.

Kanttekeningen op Common Ground

Op dit moment worden ZGW API's nog niet zo breed toegepast dat we kunnen spreken van een 'marktstandaard'. Er zijn nog te weinig softwareleveranciers die deze standaard ondersteunen. De potentie van de ZGW API's, het universeel communiceren tussen overheidsorganisaties, wordt hierdoor nog niet volledig waargemaakt. Verder zijn oudere en nieuwere versies van ZGW API’s zijn niet altijd goed in combinatie met elkaar te gebruiken, waardoor vertalingsproblemen ontstaan.

Het “klakkeloos” toepassen van ZGW API’s kan tot prestatieproblemen leiden in de softwareoplossing. Door ZGW API’s toe te passen waar het nuttig en zinvol is kan je dit probleem oplossen. Ook kan je de ZGW API's aanvullen met tools zoals onze API-Gateway, waarmee goed presterende vertalingen van ZGW API’s kunnen worden gemodelleerd.

Bij Atabix zien we ZGW API’s niet als doel op zich, pas ze telkens bewust toe waar het nuttig en zinvol is.

Atabix ondersteunt de transitie naar Common Ground

Veel leveranciers van overheidssoftware bieden een all-in-one pakket of systeem. Dit betekent dat als zij overgaan op Common Ground, er een tussenperiode is waarin het systeem niet of deels voldoet aan de Common Ground visie. Wat doe je dan in de tussentijd? Atabix geeft hierin zekerheid met de Atabix Suite, een compleet systeem, waarvan je de modules ook los kan gebruiken. Zo ben je niet verplicht om in één keer het hele systeem af te nemen. Kies zelf hoe je de Suite inzet: gebruik alle producten als complete oplossing voor jouw digitaliseringsuitdaging, of sluit specifieke onderdelen aan op jouw bestaande systemen en processen. Wij kunnen in de toekomst modules aan- of uitzetten.